Илоқ (тарихий вилоят)

ИЛОҚ – Тошкент воҳасининг жанубий қисмидаги ўрта асрларда мавжуд бўлган тарихий вилоят. Оҳангарон дарёси (13-асргача Илоқ дар­ё­­­­си) ҳавзасида жойлашган. Қурама тоғларининг ғарбий тармоғи, Жанубий Чатқол тоғлари, Чирчиқ ва Оҳангарон дарёлари оралиғидаги ҳудудни қамраган. Пойтахти – Тункат.

Илк ўрта аср (5–7-асрлар)да мустақил давлатга айланган, ҳукм­дорлари – деҳқонлар катта иқтисодий ва сиёсий кучга эга бўлган. 8-асрда  Илоқ Чочга қўшилган ва кейинчалик тарихий манбаларда унинг таркибий қисми сифатида тилга олинади. Илоқ аҳолиси деҳқончилик (буғдой, арпа, шоли), тоғли жойларда чорвачилик, маъдан қазиб олиш, ҳунармандчилик билан шуғулланган. Ўрта асрларда Илоқ Шарқда фойдали қазилма конлари (олтин, кумуш, рангли металлар, темир ва феруза) билан машҳур бўлган. Конларда қазиш ишлари милоддан аввалги 2-асрдан бошланган, милодий 6–10-асрларда жуда ривожланган. 6–8-асрларга оид манбаларда мовий тош қазиб олинганлиги тилга олинади. Беруний 11-асрда Илоқдаги феруза конини эслатиб ўтган. Илоқдаги энг йирик ва машҳур кумуш конлари – Кўҳисим, Лашкарак, Кони Мансур, Конджол; олтин конлари – Қизил­олма, Кўчбулоқ, Олтинтопган; феруза конлари – Унгурликон, Оқтурпоқ. Илоқ конларидан кумуш ва олтиннинг кўплаб қазиб чиқарилиши танга зарб қилинадиган махсус корхоналар ташкил қилинишига имкон яратган.

Ҳунармандчиликнинг ривожланиши шаҳар маданиятининг ўсишига олиб келган. 9–10-асрларда Илоқда 17 шаҳар – Тункат, Нукат, Обрлиғ (Ўрбалиқ), Намудлиғ, Даҳкат, Кўҳисим, Туккат, Хас (Хаш), Бискат, Сомсарак, Хумрак, Гаржанд, Сакокат (Шавкат), Панжхаш, Болоён, Харжанкат, Сикат бўлган. Савдо карвон йўллари Илоқни Чоч ва Фарғона билан боғлаган. 10-аср охирида Илоқ Қорахонийлар давлати таркибига кирган. 13-аср бошида Илоқ Муҳаммад Хоразмшоҳ давлати таркибига қўшиб олинган. Чингизхон истилоси (1219–20)дан сўнг Илоқ жалойирлар қабиласи тасарруфига ўтган ва шу даврдан бошлаб Илоқ номи тарихий манбаларда учрамайди.

«Тошкент» энциклопедияси. 2009 йил